COĞRAFİ İŞARETLİ DENİZLİ LEBLEBİSİ
Proje Paydaşları
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü
Denizli Tarım ve Orman İl Müdürlüğü
Denizli Ticaret Borsası
Neden Bu Proje
Leblebinin hammaddesi olan nohut Bölgemizde ve Anadolu’da yaygın olarak yetiştirilirken çeşitli hastalık ve değişen iklim koşulları nohutun üretimini olumsuz etkilemiştir. Buna bağlı olarak son yıllarda nohut ithalatının arttığı gözlemlenmiştir.
Denizli Ticaret Borsası leblebi imalatıyla iştigal olan üyelerinden gelen talepler doğrultusunda sektörün ihtiyacı olan iklim koşullarına adaptasyonu yüksek, makinalı hasada uygun, antraknoza, diğer hastalıklara ve zararlılara dayanıklı, kalite ve yüksek verimli nohut tohumu geliştirmek için çalışmalara başlamıştır.
Proje Süreci
Denizli Ticaret Borsası ilk etapta yukarıda sayılan nedenleri tespit etmek için 6 Nisan 2016 tarihinde sektör temsilcileri ve paydaşları ile bir araya geldi. Yapılan çalıştay neticesinde sektörün ihtiyaçları belirlendi.
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Denizli Tarım ve Orman İl Müdürlüğü ve Denizli Ticaret Borsası “Nükleer Teknikler Kullanılarak Leblebilik Nohut Islahı Projesi” protokolünü imzalayarak 8 sene sürecek, 160.000 TL bütçeye sahip proje hayata geçti.
Proje kapsamında kurulan ekip; Denizli’de nohut ekim alanlarında incelemelerde bulunmuştur. Leblebi sektörü tarafından talep edilen nohut çeşitlerinin bulundukları ekolojilerdeki durumu ve performansı incelenerek, yürütülecek olan proje çalışmasında kullanılacak kriterler belirlenmiştir. Tavas Beyaz, Yeşilova Beyaz, Uşak Kırmızı, Sarı-98 çeşitleriyle deneme ekimleri başlamıştır.
2017’de Burdur Yeşilova, Uşak ve Tavas bölgelerinde Atom Enerjisi Kurumu’nda ışınlanan tohumların deneme ekimleri başladı. Farklı dozlarla ışınlanan tohumların gelişim süreci yakından takip edildi. Deneme ekimleri süresince sektörün istediği nitelikteki tohumlar seçildi. Seçilen tohumlar bir sonraki sene tekrar ekildi. Böylece tohumların kalitesi arttırıldı.
2020 yılında Denizli Ticaret Borsası’nda bir araya gelen proje paydaşları ve Denizli Ticaret Borsası üyeleri proje çıktısı olan nohutları inceleyerek proje sürecini değerlendirdi. Denizli Ticaret Borsası üyelerinin görüşleri doğrultusunda seçilen nohut tohumlarının ekimi devam etmektedir.
2020 yılında M4 popülasyonları ile Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü deneme arazisinde kurulan denemelerde toplam 252 adet tek bitki seçilmiştir. 2019 yılında seçilen tek bitkiler ile 2020 yılında 2 adet gözlem bahçesi oluşturulmuştur.
2021 yılında denmeler Denizli Tavas İlçesi, Burdur Yeşilova ilçesi ve Eskişehir lokasyonlarında yapılmıştır. Gözlem bahçesinden seçilen 62 hat ve 2 standart (Azkan ve Sarı-98) ile Burdur İli Yeşilova İlçesi çiftçi arazisinde kurulan verim denemesinden 23 hat seçilmiştir. Ayrıca Verim Denemesi 1’ de yer alan 27 numaralı hat Borsa-20 ismi ile tescil denemelerine alınması için Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü’ ne gönderilmiştir.
2022 yılında deneme çalışmaları Denizli Tavas İlçesi, Burdur Yeşilova ilçesi ve Eskişehir lokasyonlarında yapılmıştır. Tescile verilen çeşit adayının (Borsa 20) gözlemleri yapıldı. Ayrıca beyaz leblebiye uygun yeni bir çeşit adayının tescil denemelerine alınması için Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü’ ne gönderdik.
2023 yılında ise aynı şekilde deneme çalışmalarını Denizli Tavas İlçesi, Burdur Yeşilova ilçesi ve Eskişehir lokasyonlarında yaptık. Borsa 20 çeşit adayımız tescil çalışmalarında başarıya ulaşarak çiftçiyle buluşma noktasına geldi. Diğer verdiğimiz çeşit adayı ise diğer senelerde de ekilerek gözlemleri devam edecektir.
2024 yılında deneme çalışmaları Denizli Tavas İlçesi ve Burdur Yeşilova ilçesi lokasyonlarında yapıldı. Çalışmalar neticesinde tescile verilecek 3 çeşit aday (Borsa-20, Tavas 150 GY, Yeşilova 250 GY) belirlendi.
2026 YILINDA BORSA-20 ÜRETİCİ İLE BULUŞUYOR
2009 yılında coğrafi işaret belgesi alan Denizli leblebisi, yurt içindeki talebi karşılamanın yanında 40’a yakın ülkeye ihraç ediliyor.
Ülkemizin toplam 27,9 milyon dolar olan leblebi ihracatının yüzde 48'ini 13,3 milyon dolar ile ilimizden gerçekleştiriyoruz.
Hazırladığımız rapor neticesinde yerli nohutların kalitesinin ve veriminin son yıllarda düştüğü, leblebi sektörünün hammadde için yurtdışına yöneldiğini tespit ettik.
Bu gerekçe ile yola çıkarak “Nükleer Teknikler Kullanılarak Leblebilik Nohut Islahı” projemizi hayata geçirdik.
Borsa-20 ilk çeşit olarak tescillendi
2025 yılında Borsa-20 çeşidinin tohumunu çoğaltmak için ilimiz Tavas İlçesi Altınova Mahallesi’nde 60 dekarlık alana ekildi. 4.200 kg nohut elde edilmiştir.
Hasat edilen nohutlar 2026 yılı ekimi için 25 kg’lık çuvallarla satışa sunulacaktır.
Tavas Beyazı ve Yeşilova Beyazı’ndan gelen 2 hat ise tescillenecektir.
Ayrıca Borsamızca Denizli Borsa Tohumculuk Araştırma Sanayi ve Ticaret Limited Şirketi kurulmuştur.
Denizli Ticaret Borsası’nın yürüttüğü Leblebilik Nohut Tohumu Geliştirme Projesinde sona yaklaşıldı.
Artık Leblebi üretimine uygun 3 yeni Nohut çeşidimiz var
Denizli Ticaret Borsası (DTB), Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu- Nükleer Enerji Araştırma Enstitüsü (TENMAK NÜKEN), Eskişehir Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ve Denizli İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün işbirliği ile 2016 yılında başlayan “Nükleer Teknikler Kullanılarak Leblebilik Nohut Islahı” projesinde sona yaklaşılıyor.
6 yıldır Uşak Ulubey, Burdur Yeşilova ve Denizli Tavas’ta proje kapsamında yapılan deneme üretimleri nihayet başarıya ulaştı. Bu üretimlerden elde edilen çeşitlerden üç tohum adayı belirlendi.
Seçilen bu üç çeşit Sarı Leblebi ve Beyaz Leblebi imalatına son derece uygundur. Artık bu Nohut türlerinin tescilini alıp piyasaya sunarak çiftçilerimiz ile buluşacak.
Son olarak 9-10 Ağustos 2021 tarihinde Tavas’ta gerçekleşen hasada katılan Denizli Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Tefenlili;
“Bilindiği üzere Leblebi imalatı ilimiz için büyük öneme sahip ama bölgemizde Leblebilik nohut üretimi, bitkilerdeki hastalıklardan dolayı maalesef yapılamıyordu. Leblebi imalatçılarımız, Leblebilik nohudu ya ülkemizdeki başka illerden ya da yurtdışından tedarik ediyordu.
Bu soruna kesin çözüm bulmak için 2016 yılında dört kurum bir araya gelerek leblebi sektörünün ihtiyacı olan, kolay işlem görebilen, hastalıklara karşı dayanıklı, verimi yüksek ve iklim koşullarına uygun nohut tohumları geliştirmek için yola çıktık. Altı yıllık süreçte proje içerinde yer alan tüm kurumlarımızla uyum içerisinde çalışarak Uşak Ulubey, Burdur Yeşilova ve Denizli Tavas’ta deneme ekimleri, uygun tohum seçme çalışmaları yaptık.
Bugün hedefimize bir adım daha yaklaşmanın mutluluğunu yaşıyoruz. Yıllardır yapılan deneme artık sonuç verdi. Elde ettiğimiz üç tohum türü ile Sarı Leblebi ve Beyaz Leblebi imalatçılarımızın Hammadde Nohut ihtiyacını çözeceğiz.
Türkiye’nin leblebi ihtiyacının yüzde yetmişini karşılayan İlimiz artık leblebinin hammaddesi olan Nohut için üretim merkezi olacak. Leblebinin İlimiz ve üyelerimiz için ne kadar önemli olduğunun farkındayız. Denizli Ticaret Borsası olarak bu önemli çalışmada hem arazide hem de laboratuvar ortamında bizlere destek olan Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu- Nükleer Enerji Araştırma Enstitüsü temsilcisi Zafer SAĞEL’e, Eskişehir Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürü Dr. Sabri ÇAKIR ve ekibine, Denizli İl Tarım ve Orman Müdürü Yılmaz Erkaya’ya ve görevli arkadaşlara teşekkürlerimi sunuyorum” dedi.
Tavas’ta yapılan hasada Denizli Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim TEFENLİLİ, Tavas Ticaret Odası Başkanı Saffet İNAMLIK, Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu- Nükleer Enerji Araştırma Enstitüsü temsilcisi Zafer SAĞEL, Eskişehir Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürü Dr. Sabri ÇAKIR, Tarla Bitkileri Bölüm Başkanı Dr. Evren Atmaca ve görevli personeller katıldı.
Leblebi nohutun kavrulmasıyla üretilen bir çeşit kuru yemiştir. En bilinen türleri beyaz leblebi ve sarı leblebidir. Coğrafi olarak tescillenen ilk leblebi, Çorum leblebisidir. Son dönemlerde farklı çeşitlerde leblebi üretimi de yapılmaktadır.
İlk defa Şeyh Murat Gazi tarafından 1370-1390a bulunmuştur. Nohutun ısıtılıp bekletilmesini keşfetmiştir. Evliya Çelebi, 17. yüzyılda leblebinin İstanbul'da yaygın şekilde tüketildiğini ve bu 100 dükkân ve 400 çalışanın olduğunu belirtmektedir.
Leblebi nohutun işlenmesiyle elde edilen bir kuruyemiş türüdür. Nohutun günlerce uğraşı sonucu terbiyesi ile, özel fırınlarda kavrulmasıyla elde edilir. Bu işlem şu aşamalardan geçer: Nohut 3 ayrı günde 3 kez tavlama işlemine yani ısıtılma işlemine tabi tutulur. 3. tavlamadan sonra bir alana serilerek dinlenmeye bırakılır. Bu yaklaşık 15 günlük bir süreyi kapsar. Leblebi yapılacağı günün akşamı ıslatılarak kabarması sağlanır. Ertesi gün leblebi yapılacağı tavada önce ısıtılır, sonra "mafrak" denilen aletle hafifçe bastırılarak kabuklarının çıkarılması sağlanır. Bu işlem sırasında nohutların bir kısmı ikiye bölünür. Bu ikiye ayrılanlar elekle bütünlerden ayrılır. Bölünenlere "kırık leblebi" de denir. Bunlardan daha çok leblebi unu yapmak için yararlanılır. Bütün olan leblebiler değişik şekillerde satışa sunulur. Bir kez daha kavrulma işlemine tabi tutulmaları sonrasında sarı üstüne siyah benekli görünüm kazanır. Buna "çifte kavrulmuş leblebi" denir. Ayrıca çikolatalı leblebi, beyaz leblebi, karanfilli leblebi, biberli leblebi, şekerli leblebi ve sakız leblebi gibi 40 civarı değişik türleri mevcuttur. Raf ömrü uzun olsa da taze tüketilmesi daha makbuldür. Taze leblebinin iki parmak arasında sıkıldığında un gibi ufalanması gerekir.
A, C, E vitaminleri ve potasyum, kalsiyum gibi vitaminler ile demir, sodyum, bakır gibi mineraller içerir.
Bağırsakları düzenler.
Bağışıklığı güçlendirir.
Meme kanseri ve osteopoza karşı korur.
Sindirim sisteminin düzenlenmesinde etkilidir.
Kan şekerinin kontrolünde etkilidir.
Nereden Alınır?
Bizden Fotoğraflar
1923 yılında kurulan Denizli Ticaret Borsası kuruluşundan itibaren Borsacılık
faaliyetlerinin yanında, tarım, hayvancılık ve tarıma dayalı gıda sanayinin gelişmesine büyük
katkılar sağlamıştır. Denizli Ticaret Borsası, Denizli’nin ekonomik anlamda gelişmesine katkı
sağlamakla birlikte birçok sosyal ve kültürel çalışmaya destek vermektedir.
Detaylı Bilgi İçin: http://www.dtb.org.tr/